بررسی گفتمان و گفتمان سازی از دیدگاه مقام معظم رهبری

گفتمان، ارائه فکري منسجم و منظم و قابل دفاع مبتني بر فرهنگ و اعتقادات يک جامعه مي‌باشد که از سوي يک رهبر يا ايدئولوگ و يا فعال سياسي و يا فرهنگي تبيين مي‌گردد و محور فعاليت ها، تبليغات و جهت‌گيري ها قرار مي‌گيرد، به نظام مديريتي و رسانه‌اي جهت مي‌دهد و بر سرنوشت مردم و کشور تأثير مي‌گذارد، رفتارهاي سياسي و اجتماعي خاصي را شکل مي‌دهد و پيرامون آن مخالفين و موافقين صف‌آرائي مي‌کنند.

گفتمان يك نوع زبان و يك نظام بازنمايي است كه از لحاظ سياسي و اجتماعي توسعه مي يابد تا مجمو عه اي منسجم از معاني را درباره يك حيطه موضوعي مهم ايجاد و توزيع نمايد. اين معاني در خدمت منافع گروهي از اجتماع است كه گفتمان از درون آن سرچشمه مي گيرد و از طريق عملكرد ايدئولوژيكي اش تلاش مي كند، آن معاني را به عقل سليم تبديل نمايد. به بيان ساده تر هر گفتمان يك ساختار معرفتي است كه در شرايطي خاص در جامعه حاكم مي شود. گفتمان سازي در اصل، فرايند تبديل و يا ورود نظريه و يا گفتمان هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي به ادبيات رايج جامعه و زندگي مردم است و عبارت از راهکارهاي فرهنگسازي، آموزش و تبيين مباني در جامعه است. گفتمان سازي فرايندي است که با شناخت جامعه هدف و استفاده از ابزار رسانه و آموزش صورت پذيرفته و اغلب زمانبر و فرايندي است. بار اصلي گفتمان سازي بر دوش رسانه هاي مختلف است.

رهبر معظم انقلاب، گفتمان را شعار پر محتوا و حاکی از حقیقت قابل گسترش فکری که جهت دهنده و بر انگیزاننده است، می دانند و معتقدند که فضای گفتمان باید فضای معتقد به یک مبنای فکری یا عملی باشد. تصمیم ساز بودن گفتمان نکته دیگری است که رهبر انقلاب بر آن تاکید می کنند. رهبر انقلا همچنین از چهار گفتمان الی نام می برند که عبارت اند از:گفتمان عدالت، گفتمان اقتصاد انش بنیان( اقتصاد مقاومتی)، گفمان پیشرفت ایرانی-اسلامی و گفتمان تولید علم. رهبر معظم انقلاب افزون برگفتمان های اصلی، از گفتمان های دیگری هم سخن می گویندکه عبارت اند از: گفتمان مفاهیم معارف قرآنی،گفتمان فرهنگ، گفتمان کاروتلاش، گفتمان نهضت نرم افزار، گفتمان آرمان خواهی، گفتمان اجرای نقشه جامع علمی، پیگیری نانوفناوری، گفتمان منفعل نشدن در برابر دشمن، گفتمان ازدواج آسان با مهریه کم، گفتمان اسلام و گفتمان راه اندازی کرسی های آزاد اندیشی.

تعریف گفتمان سازی

هنگامی که از گفتمان سازی صحبت میگردد، نگاه اندیشمندان از بخشنامه و ادبیات دستوری، به اقناع فطری و فرایندی زمانبر و برنامه ریزی شده منعطف میشود. بعبارتی، گفتمان سازی امری دستوری نیست و نیاز به طراحی فرایندی علمی با توجه به خصوصیات جامعه هدف دارد. هنگامی که از پیوست گفتمان سازی در انجام فعالیت ها و برنامه های کلان اقتصادی و سیاسی صحبت میشود، منظور شیوه های تبدیل برنامه به ادبیات حاکم بر زندگی تک تک نخبگان و مردم جامعه می باشد.رهبر انقلاب می فرماید"گفتمان یعنی باور عمومی؛ یعنی آن‌چیزی که به صورت یک سخنِ مورد قبول عموم تلقی بشود، مردم به آن توجه داشته باشند؛ این با گفتن حاصل میشود؛ با تبیینِ لازم - تبیین منطقی، تبیین عالمانه و دور از زیاده‌روی‌های گوناگون - حاصل می‌شود؛ با زبان صحیح، با زبان علمی و منطقی و با زبان خوش، بایستی این مطالب را منتقل کرد"(.۱۳۹۲/۱۲/۱۵بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری)

بررسی انواع گفتمان اصلی ز دیدگاه رهبری

الف) گفتمان عدالت
عدالت یکی از مفاهیم اساسی و کانونی جامعه اسلامی است. جامعه ای که در آن عدالت نباشد جامعه ای اسلامی محسوب نمی شود.گفتمان عدالت ،یک گفتمان اساسی می باشد که ریشه های عمیق دینی دارد.با توجه به اینکه دهه ی چهارم انقلاب اسلامی به دهه ی پیشرفت و عدالت نامگذاری شد این گفتمان در صدر اولویت های گفتمانی قرار می گیرد. عدالت معیار حق و باطل حکومت هاست یعنی در اسلام اگر شاخص عدالت وجود نداشت حقانیت و مشروعیت زیر سوال است. " فرض کنید در دوران دفاع مقدس که هی می‌آمدند فشار می‌آوردند و شعار صلح را مطرح میکردند برای اینکه جمهوری اسلامی را از میدان خارج کنند، آنجا جمهوری اسلامی شعار «صلح عادلانه» را مطرح کرد. خب، صلح یک ارزش مطلق نیست، یک ارزش نسبی است؛ یک جائی صلح خوب است، یک جائی صلح بد است، جنگ خوب است. اما عدالت اینجور نیست؛ عدالت یک ارزش مطلق است؛ یعنی هیچ جا نداریم که عدالت بد باشد. خب، در جمهوری اسلامی این وضعیت وجود داشته.... آن چیزی که ما نیاز داریم، آن چیزی که ما دنبالش هستیم، عدالت حداکثری است؛ نه صرفاً در یک حد قابل قبول؛ نه، ما دنبال عدالت حداکثری هستیم؛ ما می‌خواهیم ظلم در جامعه نباشد. تا این مرحله خیلی فاصله داریم. بنابراین برای این باید تلاش کرد" (.۱۳۹۰/۰۲/۲۷بیانات در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی)

ب) گفتمان اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی؛ اقتصاد مقاومتی یعنی ما اگر به نیروی داخلی، به ابتکار جوانها، به فعّالیّت ذهنها و بازوها در داخل، تکیه کنیم و اعتماد کنیم، از فخر و منّت دشمنان خارجی، خودمان را رها خواهیم کرد؛ راه درست این است. معنای اقتصاد مقاومتی این است که ما نگاه کنیم، ظرفیّتهای بی‌پایانی را که در داخل هست جستجو کنیم، شناسایی کنیم، با برنامه‌ریزی درست و صحیح این ظرفیّتها را فعّال کنیم، این استعدادها به کار گرفته بشوند. من یکی دو روز پیش گفتم در یک دیداری؛ ۱۱ هرجایی که ما به ابتکار و استعداد جوانانمان تکیه کردیم، آنجا ناگهان مثل چشمه‌ای جوشید، شکوفا شد؛ در قضایای مربوط به مسائل هسته‌ای، در قضایای مربوط به مسائل دارویی، در درمانهای گوناگون، در سلّولهای بنیادی، در نانو، در این برنامه‌های صنعتیِ دفاعی، هرجایی ما سرمایه‌گذاری کردیم‌ و به این نیروی جوان و علاقه‌مند و مؤمن و بااخلاص داخلی تکیه کردیم و به او ارج نهادیم، کارمان پیش رفت؛ خب، به این برسیم. مسائل اقتصادی هم همین‌جور است؛ ظرفیّتهای اقتصادی باید فعّال بشود؛ این راه پیشرفت کشور است. آن‌وقت کشور، هم از لحاط مادّی و اقتصادی، هم از لحاظ اعتبار بین‌المللی، هم از لحاظ عزّت ملّی و اعتمادبه‌نفس ملّت ایران، و هم از لحاظ معنوی و اخلاقی و روحی پیشرفت خواهد کرد. این راهی است که امیرالمؤمنین در مقابل ما قرار داده است.( ۴آذر ۱۳۹۴دیدار رهبر معظم انقلاب با فرماندهان بسیج )

ج) گفتمان اسلام سیاسی

همانطور که انقلاب اسلامي بدون تکيه به بلوک شرق و غرب با اتکا به اسلام در آن برهه ي زماني ساخت شکني جديدي انجام داد با شکل گيري بيداري اسلامي در ميان کشورهاي اسلامي نيز گفتمان اسلام بار ديگر به اولويت هاي مهم تبديل شد.احياي مجدد اين گفتمان بعد از پيروزي انقلاب اسلامي بار ديگر به کشورهاي اسلامي و غير اسلامي نشان داد که احکام ساخت دست بشر بدون در نظرگرفتن فطرت انساني راه به جايي نخواهد برد.رهبر انقلاب مي فرمايد" خوشبختانه امروز در سطح منطقه، گفتمان اسلام، گفتمان پيروي از معارف اسلامي و احكام اسلامي و شريعت اسلامي، گفتمان غالب شده است"(.۱۳۹۰/۰۷/۲۸بيانات در ديدار مسئولين اجرائي استان کرمانشاه‌)

د) گفتمان پیشرفت ایرانی اسلامی

رهبر انقلاب اسلامی ، طراحی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت را کاری بسیار بزرگ، فاخر، بلندمدت و عمیق می خوانند و تاکید دارند: لازمه تحقق الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت و رسوخ آن در میان نخبگان، گفتمان سازی آن در جامعه است. از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای، طراحی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در واقع ارائه محصول انقلاب اسلامی و طراحی یک تمدن جدید و پیشرفته در همه عرصه ها بر مبنای تفکر و اندیشه اسلام است، بنابراین افق کار باید بلندمدت و همراه با افزایش عمق، دیده شود.ایشان با اشاره به تحت تاثیر بودن دنیای امروز از الگوی تمدن و پیشرفت غرب و تسلط تمدن غربی بر همه عرصه های زندگی، خاطرنشان می کنند: در چنین شرایطی طراحی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت نیازمند جرات، شجاعت و انگیزه بسیار قوی است.رهبر انقلاب اسلامی فکر و اندیشه را روح اصلی این حرکت دانستنه و با اشاره به قابل اصلاح بودن هرگونه نقص یا اشکال احتمالی در این فرآیند بلندمدت، می فرمایند: در این حرکت باید ضمن پرهیز از هرگونه شتاب زدگی، از تجربه های جدید و استعدادهای جوان نیز استفاده شود تا موتور حرکت، هیچگاه خاموش نشود.حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به حضور دانشمندان جوان و پرانگیزه و با نشاط کشور در مراکز علمی پیشرفته همچون فناوری های نانو و هسته ای و همچنین مراکز صنایع دفاعی، تاکید دارند: باید به جوان ها اعتماد کرد زیرا جوان و انگیزه و نشاط او تمام نشدنی است.رهبر انقلاب، مبانی اسلامی را اساس کار در طراحی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت می دانند و خاطرنشان می کنند: در تمام مراحل طراحی این الگو باید مبانی اسلامی به صورت جامع و دقیق مد نظر قرار گیرد و در این خصوص هیچ ملاحظه و رودربایستی هم نشود.ایشان استفاده از ظرفیت حوزه های علمیه را در این موضوع ضروری و لازم برشمرده و می فرمایند: باید در طراحی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، بر چهار عرصه فکر، علم، معنویت و زندگی تکیه شود که در این میان موضوع «فکر» بنیانی تر از بقیه عرصه ها است.

ایشان شرط اصلی ساختن یک تمدن پیشرفته و دارای کمترین اشکالات را، معنویت متکی بر دین اسلام دانسته و اضافه می کنند که معنویت دینی زمینه ساز شناخت استعدادها و بهره گیری مناسب از آنها و پیشرفت مطلوب در همه ابعاد و با کمترین آسیب خواهد بود.رهبر انقلاب اسلامی با تاکید بر این که انجام این کار بلندمدت و بسیار مهم و دقیق، نیازمند روحیه جهادی و اخلاص است، وخاطرنشان می کنند که گفتمان سازی شرط اصلی تحقق الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت است. حضرت آیت الله خامنه ای، رسوخ این الگو در فکر و جان نخبگان و سپس جوانان و آحاد مردم را منوط به گفتمان سازی دانستند و افزودند: باید از طریق گفتمان سازی و بهره گیری از دیدگاه های نخبگان و صاحبنظران، و با صبر و حوصله، الگویی فاخر، مستحکم و ارزشمند تدوین شود.(۱۵اسفند ۱۳۹۱ دیدار مقام معظم رهبری با اعضای شورای عالی مرکزی الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی)

و) گفتمان تولید علم

تولید علم در منظومه‌ی گفتمانی رهبر معظم انقلاب یک خرده‌گفتمان است، اما بسیار مهم و راهبردی است. شاید مهم‌ترین کلید‏واژه در ادبیات راهبردی رهبر معظم انقلاب، مفهوم «پیشرفت» به جای مفهوم غربی «توسعه» باشد: «اگر دقت کنیم، پیشرفت، هم راه و مسیر است، هم هدف است.» «اگر بخواهیم هدف‌هاى ملت ایران را در یک مفهوم خلاصه کنیم که بتواند تا حدود زیادى خواسته‌هاى عمومى کشور و ملت را بیان کند و آن را در بر بگیرد، آن مفهوم کلیدى عبارت است از پیشرفت؛ منتها با تعریفى که اسلام براى پیشرفت می‌کند.»
الگوی پیشرفت در اندیشه‌ی ایشان و در منطق اسلام، دارای چهار عرصه یا رکن اساسی است: فکر، علم، زندگی و مهم‌تر از همه و روح همه‌ی این‌ها معنویت است. فکر، علم و معنویت ارکان عرصه‌ی زندگی هم به شمار می‌آیند.
بنابراین یکی از ابعاد اصلی پیشرفت، علم است: «علم براى ما به عنوان یک پیشرفت حتماً لازم است
علم مقوله‏ى بسیار مهمى است. امروز انسان وقتى به راه‏هاى مختلف براى پیشرفت کشور نگاه مى‏کند، مى‏بیند همه منتهى مى‏شود به علم.» «علم براى امروز و فرداى ما حیاتى است. ما هر کار دیگرى بکنیم، اگر در علم تهیدست باشیم، آن کارها، کارهاى عقیم و بى‌عاقبتى خواهد بود». جامعه‌ی اسلامی، جامعه‌ای است که علم در آن بجوشد و همه‌ی بنیان‌های اجتماعی خود را بر پایه‌ی علم نوسازی کند و پیش ببرد. «ببینید اهمیت کار علمى چقدر است؛ اهمیتش درجه یک است. اگر ما براى یک کشور، عزت و آبرو و رفاه و اقتدار جهانى و پیشرفت‌هاى علمى بخواهیم، باید از طریق علم وارد شویم».
بنابراین علم در اندیشه‌ی ایشان، علاوه بر ارزش ذاتی، ارزش ابزاری و کارکردی دارد. ارزش‌هایی همچون عزت، رفاه، کرامت ملی، اقتدار اقتصادی و سیاسی و اثرگذاری در جهان. علم شرط لازم پیشرفت و نه شرط کافی آن است: «من نمى‌گویم براى سعادت یک جامعه، علم کافى است. مى‌بینیم که در دنیا کشورهایى هستند که علم هم دارند، اما واقعاً سعادتمند نیستند و در مشکلات فراوانى دست‌وپا مى‌زنند. یکی از مصداق‌های روشن این است که ما رویکرد مصرف‌کنندگی علم را تبدیل کنیم به رویکرد تولید علم. تا کی باید ما بنشینیم مصرف‌کننده علم دیگران باشیم؟ بنده با یاد گرفتن علم از دیگران هیچ مخالف نیستم؛ این را بارها گفته‌ام و همه هم می‌دانند؛ گفتم ما ننگمان نمی‌کند که از آن کسی که دارای علم است یاد بگیریم و شاگردی کنیم؛ بنابراین بایستی تولید علم بکنیم.جلو بردن مرزهای دانش. امروز دانش در سطح بشری -نه در سطح کشور- در یک مرزهای مشخّصی قرار دارد؛ خب، ما سهم ایفا کنیم در شکستن این مرزها و جلو رفتن، مرزها را گسترده کردن. در این مورد سهم ما در این قرون اخیر بسیار کم بوده؛ می‌توانیم سهم داشته باشیم...... ما باید مرز اکتشاف و دانش را توسعه بدهیم؛ پس نخبه را از این نظر هم نگاه می‌کنیم. ببینید! [اینکه] من برای نخبه ارزش قائلم، احترام قائلم، با توجّه به این نگاه‌ها است. نخبه ما، هم در وضع زندگی، هم در وضع برنامه‌ریزی، هم در وضع پیشرفت کشور، هم در وضع پیشرفت بشریّت می‌تواند اثرگذار باشد. شاید این دانش‌هایی که بشر کشف می‌کند -حالا امروز علوم شناختی، که اینها جزو کشفیات جدید بشر است؛ یک روزی مثلاً هفتاد هشتاد سال پیش، صد سال پیش، علوم مربوط به اتم و کارکردهای اتم و امثال اینها- هر کدام از اینها یک دریچه‌ای است که به روی انسان باز می‌شود تا عالم وجود را و هستی را که صُنع الهی است بیشتر بشناسد؛ این یک فتوح الهی است؛ اینها فتوحات الهیّه است؛ ما بایستی از این فتوح الهی استقبال کنیم، استفاده کنیم.نگاهی به توجه به علم و فناوری در بیانات رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که به طور تقریبی در تمامی بیانات معظم له در طول سال ۹۷ به این موضوع توجه شده است.(مجموعه سخنانی های مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید،پژوهشگران، نخبگان علمی و محققان و مشئولان عوم توسعه شناختی)

ه)گفتمان فرهنگ

 مضاف بر اینکه، شعار نه شرقی و نه غربی پایگاه شکل گیری نظام جمهوری اسلامی به شمار می رود و این حرکت با نفی تمدن های کفر و تکیه بر اسلام راستین، ساخت جامعه ای با محوریت فرهنگ ناب محمدی را کارویژه اصلی خود قرارداده است. بر این اساس انحراف فرهنگی و نابسامانی در بعد فرهنگ، چنین جامعه ای را به تباهی خواهد کشید. مقام معظم رهبری ـ به عنوان خلف صالح بنیان گذار انقلاب اسلامی ـ نیز اهمیت بسیاری برای فرهنگ قائل هستند و بیانات بسیاری در این باره ایراد فرموده اند. از نگاه ایشان فرهنگ بستر اصلی زندگی انسان به شمار می رود: « ما فرهنگ را بستر اصلى زندگى انسان مى‌دانیم؛ نه فقط بستر اصلى درس خواندن و علم آموختن. فرهنگ هر کشور، بستر اصلى حرکت عمومى آن کشور است. حرکت سیاسى و علمى‌اش هم در بستر فرهنگى است. فرهنگ، یعنى خلقیات و ذاتیات یک جامعه و بومىِ یک ملت؛ تفکراتش، ایمانش، آرمانهایش؛ اینها تشکیل دهنده‌ى مبانى فرهنگ یک کشور است؛ اینهاست که یک ملت را یا شجاع و غیور و جسور و مستقل مى‌کند، یا سرافکنده و ذلیل و فرودست و خاک‌نشین و فقیر مى‌کند. فرهنگ، عنصر خیلى مهمى است.»( مقام معظم رهبری، ۱۷/۱۰/۱۳۸۳)

رهبر فرزانه انقلاب مبتنی بر این نگرش بعدی به فرهنگ، شعار «مهندسی فرهنگی» را در راستای تحقق «انقلاب فرهنگی»، سرلوحه کار متولیان فرهنگ کشور قرار داده اند؛ چراکه وقتی فرهنگ اساس موجودیت یک جامعه باشد و بستر زندگی فردی و اجتماعی را ساماندهی نماید، مدیریت هماهنگ آن جامعه و دستیابی به «هندسه عام و خاص» آن در جهت سرپرستی ارکان حکومت، تنها از شاهراه فرهنگ ممکن خواهد بود. با این بیان می توان مهندسی فرهنگی کشور را به معنای سیاستگذاری، هدایت و مدیریت همه جانبه و هماهنگ ساختارهای حکومتی ـ اعم از سیاست، فرهنگ و اقتصاد ـ مبتنی بر نگرش فرهنگی و از زاویه نگاه فرهنگ دانست؛ مدیریتی فرهنگی که نه فقط فرهنگ جامعه بلکه همه ارکان و ابعاد درونی حکومت را پوشش می دهد. البته مسلم است که برای مهندسی فرهنگی یک جامعه، در رتبه قبل باید فرهنگ آن را مهندسی کرد. در حقیقت تا زمانیکه فرهنگ انقلاب اسلامی مبتنی بر نگاه متعالی و در جهت هدف، سازماندهی و مدیریت نشود و «مهندسی فرهنگ» کشور بر اساس ارزش های دینی و ملی تحقق نیابد، سخن گفتن از مهندسی همه جانبه فرهنگی چندان صواب به نظر نمی رسد.«برای مهندسی فرهنگی کشور باید فرهنگ مهندسی شده‌ای که بر اساسآن می‌خواهد کشور مهندسی شود معین گردد. بنابراین جایگاهی که وظیفه مهندسی فرهنگیکشور را بر عهده دارد باید نخست مهندسی فرهنگ انجام دهد.» (مقام معظم رهبری، ۲۶/۹/۱۳۸۱)

اما از جمله مسائلی که در مهندسی فرهنگ کشور باید بسیار مورد مطالعه قرار گیرد و مقدم بر امر مهندسی بدان پرداخته شود، شناسایی موضوعات فرهنگی و تبیین جایگاه ، ویژگی، رسالت و راهکارهای توسعه آنها در نظام فرهنگی کشور است. بی شک مهندسان فرهنگ کشور تا زمانی که مواد و مصالح فرهنگی مورد نیاز را شناسایی نکنند و از مؤلفه های اصلی هر یک از موضوعات در بستر اجتماعی آگاه نباشند، هیچگاه نخواهند توانست فونداسیون فرهنگ کشور را به شکلی مستحکم و مقاوم بنا نمایند. در حقیقت موضوعات فرهنگی به دلیل اختلاف سطح و اندازه ، باید در جایگاه متناسب با خود قرار گیرند تا ساختمان فرهنگ نظام اسلامی به درستی بنا شود و در مقابل طوفان های حوادث، به خود نلرزیده و ناخواسته فرو نریزد. از دیگر سو بر مسئولان مهندسی فرهنگ کشور فرض است که در این مسیر از مواضع و دیدگاههای بنیانگذار انقلاب اسلامی – که به واقع معمار اصلی انقلاب فرهنگی است – استفاده نمایند و استراتژی فعالیت خود را بر اساس اصول داده های ایشان پایه گذاری کنند. از این رو لازم است نگاه امام خمینی ( ره ) نسبت به موضوعات فرهنگی نظام اسلامی شناسایی شده و اصول حاکم بر مهندسی موضوعات فرهنگی از زاویه نگاه ایشان استخراج شود.

عامل گفتمان ساز

در تحلیل جریاناتی که در طول تاریخ، سرنوشت جوامع بشری را دستخوش دگرگونی کرده اند، نقش عناصر نخبه برجسته می نماید که در جامعه شناسی به عنوان کارگزارانِ تغییر شناخته می شوند. اینان کسانی هستند که از توانایی و قدرت تأثیرگذاری ویژه ای برخوردارند و جهت و آهنگ تحولات را عمیقا تحت تأثیر قرار می دهند. در واقع کارگزارانِ تغییر با کنش های تاریخی، تاریخ سازی می کنند و جهت، سرعت و کیفیت تغییر و تحول جامعه را تعیین می نمایند..نخبگان به عنوان اصلی‌ترین نیرو و بازوی فکری نقش مؤثری را هم در گفتمان‌سازی و هم پیشرفت جامعه ایفا می‌کنند. "ایجاد یک فکر، یک گفتمان، یک جریان فکری در جامعه، به دست خواص جوامع است؛ به دست اندیشمندان جامعه است؛ آنها هستند که میتوانند فکر ملتها را به یک سمتی هدایت کنند که مایه‌ی نجات ملتها شود؛ همچنان که خدای نخواسته میتوانند به سمتی ببرند که مایه‌ی بدبختی و اسارت و تیره‌روزی ملتها شود.... بنابراین اساتید دانشگاه، فرزانگان و نخبگان علمی در هر کشوری میتوانند سررشته‌دار حرکت مردم شوند؛ البته به شرط اخلاص، به شرط شجاعت، به شرط نترسیدن از دشمنان. اگر ترس آمد، اگر طمع آمد، اگر غفلت آمد، اگر تنبلی آمد، کار خراب خواهد شد. اگر ترس نبود، شجاعت بود، اگر طمع نبود، اگر غفلت نبود، هوشیاری و بیداری بود، آن وقت کار درست خواهد شد" (۱۳۹۱/۰۹/۲۱ بیانات در دیدار شرکت کنندگان در اجلاس جهانی اساتید دانشگاه‌های جهان اسلام و بیداری اسلامی)

جمع بندی

نظریه گفتمان با سهم معنادار رفتارها و ایده‌های اجتماعی در زندگی سیاسی سر و کار دارد. این نظریه شیوه‌ای را تحلیل می‌کند که طی آن نظام‌های معانی یا «گفتمان‌ها» فهم مردم از جایگاه خود در جامعه را شکل می‌دهند و بر فعالیت‌های سیاسی آنان تأثیر می‌گذارند. گفتمان‌ها، برخلاف ایدئولوژی‌ها، که ساختارهای فکریِ حفظ موجودند، براساس فهم مردم از جایگاه خود در جامعه پدید می‌آیند. گفتمان‌ها ساختارهای قدرتی هستند که خواهان تغییر وضع موجودند. براساس تعاریف رایج از گفتمان، عوامل مهم و تأثیرگذار داخلی و خارجی می‌توانند در تحول گفتمان یا گفتمان‌های غالب در یک جامعه به‌ویژه در حوزه مطالعات اندیشه‌ای سیاسی، تأثیر بگذارند. با توجه به این امر اصولاً وقوع انقلاب در هر جامعه، که آن را «تحول اساسی و زیربنایی در ارزش‌ها، نهادها و چهارچوب‌های حاکم بر یک جامعه» تعریف کرده‌اند، خواه‌ناخواه تأثیرپذیر از عوامل تحول گفتمانی خواهد بود. هرچند در بیانات مقام معظم رهبری گفتمان های زیادی قابل استنباط است، اما پنج گفتمان با عنوان گفتمان عدالت، گفتمان اقتصاد مقاومتی، گفتمان اسلام سیاسی گفتمان پیشرفت ایرانی اسلامی، گفتمان تولید علم و گفتمان فرهنگ اجزای اصلی مجموعه گفتمانی معظم له را تشکیل می دهد که امید است که با همت و پشتکاری اساتید، نخگبان علمی، مسئولین فرهنگی، دانشجویان و تمامی سازمان ها نهاد ها و تشکل های فرهنگی و جهادی زمینه و شرایط لازم را برای پیاده سازی این گفتمان ها فراهم کرده تا دیگر گفتمان های فرعی موجود در بیانات رهبری در چارچوب این گفتمان ها جسم و روح خود را بیابد و این گفتمان ها باید به صورت گفتمان های زنده و همواره حاضر در صحنه باشند و بتوانند افکار عمومی را به حرکت وا دارند چرا که به فرموده رهبری اگر گفتمان سازی با تبیین لازم، منطقی، عالمانه و به دور از زیاده روی هی گوناگون باشد تبدیل به باور عمومی و تبدیل به سخن مورد قبول مردم می شود. در چنین شرایطی تحقق امنیت اجتماعی و زندگی عزتمندانه وسعادتمندانه اسلامی را برای آحاد مسلمین فراهم شده و منجر به تحقق جامعه متمدن اسلامی می شود.

نویسنده: علی نقی لو کارشناس ارشد مسایل سیاسی بین الملل